ИХСАН ДЕГЕНІМІЗ...
Ихсан сөзі жақсылыққа жеткізу, жақсылық жасау, бір нәрсені соңына дейін орындау, тиянақтылық, шынайылық деген сынды мағынаны білдіреді. Ал шариғатта «амалдарды Алла көріп тұрғандай сезімде орындау» дегенге саяды.
Саңлақ сахабалардың бірі Омар (р.а) осы ихсан ұғымына қатысты мынадай бір оқиғаны риуаят етеді:
«Бірде Алла Елшісінің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) жанында отырғанымызда күтпеген жерден қасымызға бойында жолаушының белгісі жоқ және біздің ешбіріміз танымайтын қара шашты, аппақ киімді кісі келді. Ол Пайғамбардың (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қарсы алдына тізесіне тізесін тигізіп отырды да, қолын санына қойып: «Уа, Мұхаммед, маған Ислам жайлы айтып берші», – деді. Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай деді:
«ИСЛАМ дегеніміз – Алладан басқа құлшылыққа лайықты ешкімнің және ештеңенің жоқ екеніне және Мұхаммед Оның елшісі екеніне куәлік келтіруің, намаз оқуың, дүниеңнен парыз етілген зекет беруің, Рамазан айында ораза ұстауың және шамаң жетсе, қажылық жасауың». Ол: «Дұрыс айтасың», – деді. Біз оның Пайғамбарға (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) әрі сұрақ қойып, әрі оның айтқандарының дұрыстығын растап отырғанына таңғалдық. Содан соң ол: «Маған Иман жөнінде айтшы», – деп тіл қатты. Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай деп жауап берді:
«ИМАН дегеніміз – Аллаға, Оның Періштелеріне, түсірген Кітаптарына, Оның Елшілеріне, Ақырет күніне және жақсылық пен жамандықтың тағдырдан екеніне иман келтіруің». Әлгі адам тағы да: «Дұрыс айтасың», – деді де: «Маған ихсан туралы баяндап берші», – деді. Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):
«ИХСАН дегеніміз – Алла көріп тұрғандай құлшылық жасауың, сен Оны көрмесең де, шын мәнінде, Ол сені көріп тұр», – деп жауап қайтарды. Содан соң: «Енді маған Қияметтің қашан болатынынан хабар берші», – деді. Оған Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) былай жауап берді:
«Сұралушы сұраушыдан артық білмейді». «Ендеше, маған Қияметтің белгілерін айтшы», – деді. Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):
«Ақырет жақындағанда күң өз қожайынын дүниеге әкеледі және жалаң аяқ, үстінде киімі жоқ, қой баққан кедейлердің биік үй салып жарысқандарын көресің», – деді. Сосын әлгі адам кетіп қалды. Мен біраз уақыт кідіре тұрғаннан кейін Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Уа, Омар, әлгі сұрақ қойған кісінің кім екенін білесің бе?» – деп сұрады. Мен: «Алла мен Оның елшісі жақсырақ біледі», – дедім. Сонда Алла Елшісі (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Расында, ол сендерге діндеріңді үйрету үшін келген Жебірейіл», – деді» [1].
Алла көріп тұр деген шынайы сезімде өмір сүру үшін Алладан шынайы қорқыныш қажет, жүректе тақуалық болуы тиіс. Ақыреттегі қорқынышты жағдайларды үнемі есте сақтап, қайтар күнге дайындық жасаумен шұғылдану маңызды. Қасиетті Құранның «Шәмс» сүресінде айтылғандай: «Расында, нәпсісін тазартқан кісі құтылды. Әлдекім оны кірлетсе, қор болды» [2].
Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) да өз өсиеттерінде адамның ең биік дұшпаны нәпсісі екенін ескертіп, бойдағы жағымсыз, жаман қасиеттерді тәрбиелеу керектігін көп насихаттаған. Ислам тарихындағы үлкен соғыстардың бірі – Табук жорығынан қайтып келе жатып сахабаларына: «Кіші жиһадтан (жорықтан) үлкен жиһадқа (нәпсімен күресуге) оралдық», – деген екен.
Ихсан ұғымын өз тұжырымымызбен былай сипаттасақ... Адам баласы құдды бір тәрбиені, қадағалау мен бақылап отыруды қажет ететін нәресте іспетті. Жүріп тұруы, тамақ жеуі, ұйықтауына дейін әрдайым қарап отыруды талап етеді. Яғни адам тәрбиесін үнемі жүргізіп отырады. Абай атамыз бір сөзінде: «Егер де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәрте, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өзіңнен өзің есеп ал! Сол алдыңғы есеп алғаннан бергі өмірді қалай өткіздің екен, не білімге, не ақыретке, не дүниеге жарамды, күнін де өзің өкінбестей қылықпен өткізіппісің?» – деп, адам баласын өтіп жатқан өз өміріне үңілуді өсиет еткен. Хазреті Әли (р.а.): «Есепке тартылмай тұрып, өзіңді есепке тартыңдар», – деген.
Қорыта айтқанда, «Ихсан – адам баласының рухани тұрғыдан кемелдіктің шыңына әрдайым ұмтылып отыруы»... Алла ең дұрысын білуші!
Қалижан Заңқоев,
«Раиса ана» мешітінің бас имамы
[1] Сахих Муслим.
[2] «Шәмс» сүресі, 9,10-аяттар
